DEFINICIJA

Medicinski turizam je putovanje u drugu državu u cilju obavljanja medicinskih zahvata i procedura i odmora u prirodnim lepotama zemlje destinacije. Iako se percipira kao nova pojava u popularnoj masovnoj kulturi i uključuje putovanje pacijenta u privatnu bolnicu, kliniku ili drugu zdravstvenu ustanovu druge države radi hirurškog lečenja gojaznosti, vantelesne oplodnje, anti-aging procedura (estetske, plastične hirurgije, transplantacije kose ili stomatoloških usluga), medicinski turizam zapravo ima dugu tradiciju i kroz istoriju je bio pokazatelj razvoja srednjeg staleža i odnosa razvijenih država i država u ravoju.

RAZVOJ MEDICINSKOG TURIZMA

Odlazak u drugu državu zbog zdravlja je beležen prvi put početkom 17. veka i predstavljao je privilegiju bogate više klase Evrope koja je birala Mediteran kao destinaciju za lečenje i poboljšanje opšteg zdravlja odlaskom u spa centre, termalne izvore i tadašnje centre herbalne medicine.

Tradicionalno značenje izraz „medicinski turizam“ dobija krajem 20. veka u tadašnjem talasu globalizacije i označavao je putovanje pacijenata iz zemalja u razvoju u razvijene zemlje Zapada zbog boljih uslova za medicinske zahvate i procedure, kao i naprednih tehnologija u lečenju. Do 1997. godine, centri medicinskog turizma su bili USA i Zapadna Evropa, jer su ove države pružale najbolje uslove za pacijente. U Sjedinjenim Američkim Državama su mnoge čuvene bolnice poput Cleveland i Mayor Clinics pružale usluge stranim pacijentima. U Evropi su London i Austrija bili čuveni po medicinskoj kompetenciji i odlično opremljenim zdravstvenim ustanovama sa “state of the art” tehnologijom.

Današnji trendovi u medicinskom turizmu imaju suprotan smer od tradicionalnog i podrazumevaju odlazak srednje klase iz razvijenih zemalja u zemlje u razvoju sa ciljem da izbegnu čekanja na zakazane procedure, budu podvrgnuti hirurškim intervencijama izuzetnih stručnjaka po prihvatljivoj ceni, ili prosto da imaju paket izabranog medicinskog zahteva i uživanja u razgledanju atraktivnih turističkih destinacija. Ovakva globalna potreba modernog čoveka je nastupila izvan i nezavisno od međunarodnih standarda, državne kontrole, etičkih ili pravnih aspekata ovog fenomena.

UZROCI MEDICINSKOG TURIZMA U BARIJATRIJSKOJ HIRURGIJI

Patološka gojaznost predstavlja globalni svetski zdravstveni problem. Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije (WHO) u svetu je 2016. godine bilo 2 milijarde ljudi sa prekomernom telesnom težinom (indeks telesne mase BMI>25kg/m²), od kojih je 650 miliona patološki gojaznih (BMI>30kg/m²), što znači da 39% svetske populacije starije od 18 godina ima prekomernu telesnu težinu, od kojih je 13% gojazno. Broj gojaznih u svetu se utrostručio u periodu između 1975. i 2016. Procenjuje se da danas većina svetske populacije živi u državama gde prekomerna telesna težina, gojaznost, patološka gojaznost i supergojaznost ubijaju više nego neuhranjenost.

Ako se trenutni trend nastavi, procenjuje se da će 2.7 milijarde ljudi imati prekomernu telesnu težinu, preko 1 milijarda svetske populacije će bolovati od gojaznosti, dok će broj patološki gojaznih i supergojaznih iznositi 177 miliona do 2025. godine.

Različiti faktori utiču na rast medicinskog turizma generalno i u domenu barijatrijske hirurgije.

• Razvoj smernica i prave regulative u vezi sa medicinskim turizmom i međunarodnim akreditacijama
• Globalna ekspanzija i decentralizacija sofisticiranosti u medicini
• Povećani interes i razvoj integrisanih, sistemskih rešenja u zemljama destinacijama
• Povećani zahtevi za cross-border hirurgijom i smanjenjem vremena čekanja na hirurške procedure
• Novi interes pacijenata za opcije medicinskog turizma
• Cena medicinske procedure

Pacijenti traže medicinske usluge u drugim državama iz mnogih razloga, od smanjenja vremena čekanja na intervencije do niže cene tretmana koja im nije dostupna u njihovim matičnim državama. Dok su bolnice širom sveta ulagale u vrhunsku opremu i kadrove, postoperativni tretman i turizam, Sjedinjene Američke Države su postale ekonomija sa najskupljom zdravstvenom zaštitom. Imajući to u vidu, mnogi Amerikanci su počeli da sebi postavljaju osnovno logično pitanje: Zašto plaćati višestruko skuplje za uslugu istog kvaliteta?
Ako se uzme u obzir da preko 45 miliona Amerikanaca nije osigurano, a da mnogo miliona nema adekvatno zdravstveno osiguranje, tržište medicinskog turizma se može smatrati jeftinom alternativom za značajan broj Amerikanaca, koji možda ne bi mogli na drugačiji način da plate hiruršku proceduru.

Drugi primarni razlog popularnosti medicinskog turizma jeste kvalitet medicinske usluge koje pacijenti dobiju u zemljama destinacijama. Neke od vodećih zemalja koje su razvile infrastrukturu i na sistemski način se bave unapređenjem medicinskog turizma, poput Tajlanda, imaju 1.2 miliona pacijenata, medicinskih turista, godišnje.
Do nedavno, top destinacije Evropljana za medicinski turizam su bile Velika Britanija, Francuska, Nemačka, Italija i Španija. Kao posledica decentralizacije sofisticiranosti i kvaliteta u medicini i Direktive 2011/24/EU Evropskog Parlamenta i Veća od 9. marta 2011. godine o primeni prava pacijenata u prekograničnoj zdravstvenoj zaštiti, koja direktiva garantuje slobodan pristup medicinskim tretmanima za sve građane EU, države poput Mađarske, Češke Republike, Rumunije, Poljske i Litvanije su postale popularne destinacije za Zapadne Evropljane. Po podacima EU, 488.000 pacijenata je imalo medicinski tretman u Poljskoj u 2014. godini. Danas, zdravstveni turizam u EU čini 5% ukupnog turizma.

PRAVNI ASPEKTI U BARIJATRIJSKOJ HIRURGIJI

Razvoj medicinskog turizma je uslovio nekoliko pravnih pitanja:

1. Nedostatak pravnih mehanizama i regulative. Ne postoji jasna i jedinstvena međunarodnopravna platforma, smernice ili zakoni koji bi na sistemski način normirali pravne mehanizme naknade štete u slučajevima kada lekarsku grešku učini hirurg druge jurisdikcije (zemlja destinacija) u odnosu na pacijenta. Pokretanje sudskih postupaka naknade štete usled lekarske greške je ponekad teško sprovesti u praksi zbog različitih standarda i pravila u različitim jurisdikcijama, dok pacijenti nisu dovoljno obavešteni o svojim pravima. Takođe, nije obrazovan međunarodni pravni entitet kome se mogu obratiti inostrani pacijenti.
2. Zdravstveno osiguranje. Jedan od glavnih izazova u industriji medicinskog turizma je nedostatak portabilnosti zdravstvenog osiguranja, njegove prenosivosti na zemlje destinacije medicinske prakse i samog sadržaja polise osiguranja.
3. GDPR. Opšta uredba o zaštiti podataka o ličnosti normira pitanje zaštite ličnih podataka u koje spadaju i podaci u zdravlju pacijenta kao naročito osetljivi i time, ustanovljavaju obavezu posebnog čuvanja. Sa druge strane, zakoni o zdravstvenoj zaštiti i uredbe u zemljama destinacijama kojima se bliže uređuju pitanja vođenja medicinske evidencije podrazumevaju obavezu formiranja zdravstvenog kartona pacijenta, čime se otvaraju pitanja deljenja osetljivih podataka o ličnosti. GDPR kao opšta, krovna uredba EU se direktno primenjuje i na Srbiju i Crnu Goru, kao zemlje kandidate za članstvo u EU, ako zdravstvena ustanova u Srbiji ili Crnoj Gori čuva i/ili obrađuje lične podatke državljana EU.

ETIČKI ASPEKTI U BARIJATRIJSKOJ HIRURGIJI

1. Kvalitet medicinske usluge. 80.5% pacijenata je saglasno da akreditacije imaju suštinsku važnost u odluci o putovanju u inostranstvo i podvrgavanju hirurškim procedurama. 58.5% ispitanika su naveli da je akreditacija zdravstvene ustanove veoma važna u odabiru destinacije. U cilju sveobuhvatnog pristupa medicinskom turizmu, potrebno je posebnu pažnju pokloniti akreditacijama. Na primer, Američka Medicinska Asocijacija (AMA) ističe da kvalitet medicinskih procedura u zemljama u razvoju ne može da se poredi sa kvalitetom u Sjedinjenim Američkim Državama. Rešenje u ovom slučaju predstavlja međunarodni sistem akreditacija koji je primenjiv na sve države kao sistem koji određuje kvalitet medicinske procedure.
2. Nedostatak perioda praćenja. Lokalni doktori iz zemalja porekla pacijenata često odbijaju da učestvuju u postoperativnom periodu praćenja (Follow-up), ostavljajući pacijente bez adekvatnog nadzora i komunikacije iz razloga što pacijenti, u slučaju neželjenog događaja ili lekarske greške, nemaju pravne mehanizme da tuže inostrane bolnice u kojima su bili podvrgnuti hirurškim intervencijama, pa se okreću lokalnom doktoru koji ih je pratio postoperativno, kao pasivno legitimisanom u sporu radi naknade nematerijalne štete.

UPOREDNO-PRAVNI PRIKAZ ASPEKATA MEDICINSKOG TURIZMA U BARIJATRIJSKOJ HIRURGIJI

Kanada. Broj Kanađana koji traže medicinske zahvate i procedure u inostrantvu rapidno raste, i očekuje se nastavak ovakvog trenda zbog nekoliko razloga: globalne ekspanzije i decentralizacije sofisticiranosti u medicini gde su bolnice u zemljama destinacijama opremljene vrhunskom tehnologijom i angažovale svetske stručnjake barijatrijske hirurgije, povećanih zahteva za cross-border hirurgijom i smanjenjem vremena čekanja na hirurške procedure i cene medicinske procedure. Na primer, prosečno vreme čekanja na barijatrijsku hirurgiju u Kanadi iznosi preko 5 godina.

USA. Američka Medicinska Asocijacija (AMA) je donela smernice za pacijente koji putuju u inostranstvo radi medicinskih procedura, koje zajedno sa Direktivom 2011/24/EU Evropskog Parlamenta i Veća o primeni prava pacijenata u prekograničnoj zdravstvenoj zaštiti predstavlja najobuhvatnije normiranje materije medicinskog turizma. Najnačajnija načela AMA smernica tiču se voluntarističkog pristupa u hirurškim procedurama izvan granica USA, potrebe akreditacije bolnice destinacije od strane međunarodnog akreditacionog tela, potrebe perioda praćenja kao postoperativnog kontinuiteta, obaveze informisanosti pacijenta o pravima pre odlaska na medicinsku proceduru. Posebna poglavlja uređuju pitanja transfera podataka o ličnosti i zdravstvenog kartona. U 2005. godini je približno 500.000 Amerikanaca putovalo preko granice zbog medicinskog tretmana. Do 2007. taj broj se povećao na 750.000, sa projekcijom rasta od 100% na svake tri godine.

EU. Evropska unija je detaljno normirala materiju medicinskog turizma donošenjem Direktive 2011/24/EU Evropskog Parlamenta i Veća o primeni prava pacijenata u prekograničnoj zdravstvenoj zaštiti od 9. marta 2011. Ova direktiva postavlja pravila za bezbednu i kvalitetnu prekograničnu zdravstvenu zaštitu i promoviše saradnju između država članica EU.

ZAKLJUČAK

Medicinski turizam se pozicionira i razvija iz dana u dan. Procena je da su određene kompanije imale prihod od $40 milijardi samo iz usluga medicinskog turizma u 2004. godini, a da je u 2012. godini taj iznos prešao $100 milijardi. Ova globalna potreba je balans između razvijenih i zemalja u razvoju, menjajući smer kretanja u suštinskoj decentralizaciji imaoca tehnologije i “know-how” sa jedne i značajne prisutnosti gojaznosti u svetskoj populaciji sa druge strane.

Nedostatak sveobuhvatnog, jedinstvenog uređenja materije medicinskog turizma ne treba shvatati kao prepreku, već naprotiv, kao izazov i poziv da se na kreativan način predlože inovativna pravna rešenja koja, nesumnjivo, obezbeđuju privilegovanu poziciju jedne zdravstvene ustanove na tržišu.

Sistemska rešenja pravnih i etičkih problema medicinskog turizma u barijatrijskoj hirurgiji treba tražiti u adekvatnoj komunikaciji sa državom destinacijom, akreditacijama koje će bolnicu destinaciju učiniti sigurnim, kvalitetnim i pouzdanim odabirom pacijenata, detaljnim informisanim pristancima koji će sadržati AMA smernice i načela Direktive 2011/24/EU Evropskog Parlamenta i Veća o primeni prava pacijenata u prekograničnoj zdravstvenoj zaštiti, ekspertskim ugovorima sa pažljivo odabranim i razrađenim arbitražnim klauzulama kojima se ugovara arbitražni postupak u slučajevima lekarske greške, koji je bolje i višestruko jeftinije rešenje od ugovaranja sudske nadležnosti, inovativnim i jedinstvenim softverskim rešenjima postoperativnog praćenja pacijenata i usklađenosti sa GDPR.

RELATED PRACTICES

Pharmaceuticals & Healthcare